Barbórka – Quo vadis

Zdj.Wikipedia

Polska od dekad pozostaje w symbolicznym związku z górnictwem. Praca górników, wydobywających „czarne złoto”, stanowiła przez lata nie tylko fundament gospodarki, ale również istotny element narodowej tożsamości. Górnictwo, nierozerwalnie związane z tradycją Śląska, stało się przedmiotem mitologizacji, a postać górnika – uosobieniem pracowitości, siły i poświęcenia. Jednak współczesna rzeczywistość pokazuje, że relacje Polaków z górnikami są bardziej złożone, a ich znaczenie w gospodarce coraz częściej budzi pytania, zarówno ekonomiczne, jak i społeczne. W centrum tej debaty znajdują się kwestie finansowania górnictwa przez kolejne rządy, przywileje zawodowe, dominacja w polskiej energetyce oraz kontrowersje związane z importem węgla. Te zagadnienia stają się szczególnie aktualne dzisiaj, 4 grudnia, w dniu Barbórki, święta górników.

Kolejne polskie rządy, niezależnie od opcji politycznej, wykazywały się nieustępliwym poparciem dla sektora górniczego. Dzieje się tak głównie z uwagi na polityczne znaczenie Śląska, który często odgrywa kluczową rolę w wyborczych kalkulacjach. Wsparcie to obejmuje nie tylko bezpośrednie dotacje do kopalń, ale również różnego rodzaju programy restrukturyzacyjne, które w praktyce sprowadzają się do transferu ogromnych środków finansowych z budżetu państwa do sektora górniczego. W samym 2024 roku, jak podają oficjalne dane, planowane jest przeznaczenie aż dziewięciu miliardów złotych na ratowanie polskiego górnictwa. Tak ogromne sumy budzą coraz większe kontrowersje, szczególnie w kontekście rosnących wydatków publicznych na inne sektory, takie jak ochrona zdrowia, edukacja czy infrastruktura.

Jednak jakiekolwiek próby ograniczenia przywilejów górniczych spotykają się z natychmiastową reakcją ze strony tego środowiska. Górnicy są jednym z najbardziej zorganizowanych zawodów w Polsce, a ich protesty, często spektakularne i dobrze zorganizowane, regularnie paraliżują działalność rządów. W ostatnich dekadach można było zaobserwować liczne demonstracje w Warszawie, blokady dróg czy pikiety pod siedzibami ministerstw. Ich siłą napędową są związki zawodowe, z NSZZ „Solidarność” na czele, które od lat skutecznie bronią interesów pracowników sektora. Związki te nie tylko negocjują warunki zatrudnienia, ale również współtworzą politykę dotyczącą całego sektora górniczego. Ich wpływy są tak duże, że wielokrotnie udawało im się wymusić na rządach wycofanie się z planowanych reform. Przykładem może być sytuacja z 2021 roku, kiedy to protesty górników zmusiły rząd do zawarcia porozumienia zakładającego stopniowe wygaszanie kopalń dopiero do 2049 roku, co zdaniem ekspertów jest zbyt odległym terminem w kontekście europejskiej transformacji energetycznej.

Rola związków zawodowych w polskim górnictwie nie jest jednak jednoznacznie oceniana. O ile dla wielu górników stanowią one gwarancję bezpieczeństwa i stabilności, o tyle krytycy zarzucają im nadmierne upolitycznienie i oderwanie od rzeczywistych potrzeb pracowników. W mediach wielokrotnie pojawiały się doniesienia o luksusowym stylu życia niektórych liderów związkowych, którzy korzystają z wysokich wynagrodzeń, służbowych samochodów czy wystawnych delegacji, podczas gdy wielu szeregowych górników zmaga się z trudnymi warunkami pracy i rosnącą niepewnością zatrudnienia. Te kontrowersje podważają wizerunek związków jako autentycznego reprezentanta interesów górników i rodzą pytania o ich rzeczywistą rolę w polskim systemie gospodarczym.

Polska energetyka, w której węgiel wciąż odgrywa kluczową rolę, stanowi kolejny istotny aspekt tej debaty. Według danych za 2023 rok, około 70% energii elektrycznej w Polsce wytwarzano z węgla. Choć rząd deklaruje chęć transformacji w kierunku odnawialnych źródeł energii, w praktyce proces ten przebiega bardzo wolno. Węgiel jest postrzegany jako gwarant bezpieczeństwa energetycznego, co sprawia, że jego znaczenie nie maleje, mimo międzynarodowych zobowiązań Polski do redukcji emisji gazów cieplarnianych. Równocześnie jednak rosną koszty wydobycia polskiego węgla, co sprawia, że staje się on mniej konkurencyjny na rynku. Eksploatacja głębszych pokładów, wymagająca bardziej zaawansowanej technologii, oraz wysokie koszty pracy to główne czynniki wpływające na cenę surowca. Dla porównania, węgiel importowany, na przykład z Rosji, Kolumbii czy Australii, jest znacznie tańszy, co prowadzi do paradoksalnej sytuacji, w której polskie elektrownie często korzystają z zagranicznych dostaw, mimo obfitych krajowych zasobów.

Kontrowersje związane z importem węgla dotyczą również jego jakości. Węgiel sprowadzany z zagranicy, choć tańszy, często charakteryzuje się gorszymi parametrami, takimi jak niższa kaloryczność czy wyższa zawartość siarki. Przykładem mogą być dostawy z USA, gdzie zawartość siarki w węglu sięga nawet 3%, co sprawia, że jego spalanie jest mniej efektywne i bardziej szkodliwe dla środowiska. Z kolei węgiel z Kolumbii czy Mozambiku, mimo atrakcyjnej ceny, często wymaga większych nakładów na przetwarzanie i magazynowanie. Te różnice w jakości rodzą pytania o długoterminową opłacalność importu oraz o to, czy nie należałoby bardziej inwestować w modernizację polskich kopalń, zamiast polegać na surowcu z zagranicy.

Dziś, w dniu Barbórki, warto zatrzymać się na chwilę i zastanowić nad przyszłością polskiego górnictwa. To święto, obchodzone z pompą na Śląsku, jest wyrazem szacunku dla ciężkiej pracy górników i hołdem dla tradycji, która przez lata kształtowała tożsamość wielu polskich rodzin. Jednak w obliczu globalnych wyzwań, takich jak zmiany klimatyczne, spadająca opłacalność wydobycia czy rosnąca presja na transformację energetyczną, polskie górnictwo stoi przed koniecznością głębokich zmian. Bez względu na to, jakie decyzje podejmą politycy, jedno jest pewne: los górnictwa będzie miał wpływ nie tylko na gospodarkę, ale również na relacje społeczne i tożsamość kulturową Polski.